22 X 2012, 12:52:00

Uchwałą nr 11/2008 Zgromadzenie Wspólników „W.” Sp. z o.o. w A. większością 29.160 głosów za uchwałą, uchwaliło zezwolić Zarządowi spółki na nabycie przez spółkę od Jana W., w celu umorzenia w przyszłości, 3.000 udziałów w spółce, z tym zastrzeżeniem, że umorzenie udziałów winno nastąpić nie później niż w ciągu jednego roku od dnia ich nabycia przez spółkę. Zgromadzenie Wspólników zobowiązało jednocześnie Zarząd do zwołania Zgromadzenia Wspólników, na którym zostanie podjęta uchwała o dobrowolnym umorzeniu udziałów najszybciej jak zajdą warunki do umorzenia udziałów z czystego zysku, przy czym nie później niż w ciągu jednego roku od dnia nabycia własnych udziałów przez spółkę.

Poznań, dnia 23 czerwca 2009 r.

„G.”

OPINIA PRAWNA

w sprawie: uchwały nr 11/2008 z dnia … r. Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników „W.” Sp. z o.o. w A.

Stan faktyczny:
Uchwałą nr 11/2008 Zgromadzenie Wspólników „W.” Sp. z o.o. w A. większością 29.160 głosów za uchwałą, uchwaliło zezwolić Zarządowi spółki na nabycie przez spółkę od Jana W., w celu umorzenia w przyszłości, 3.000 udziałów w spółce, z tym zastrzeżeniem, że umorzenie udziałów winno nastąpić nie później niż w ciągu jednego roku od dnia ich nabycia przez spółkę. Zgromadzenie Wspólników zobowiązało jednocześnie Zarząd do zwołania Zgromadzenia Wspólników, na którym zostanie podjęta uchwała o dobrowolnym umorzeniu udziałów najszybciej jak zajdą warunki do umorzenia udziałów z czystego zysku, przy czym nie później niż w ciągu jednego roku od dnia nabycia własnych udziałów przez spółkę.
W umowie z dnia 17 lipca 2008 r. Jan W. oświadczył, że zbywa „W.” sp. z o.o. w A. 3.000 udziałów wymienionej spółki w celu ich umorzenia w przyszłości, za wynagrodzeniem w kwocie 1.611 zł za jeden udział, to jest za łączną kwotę 4.833.000 zł. Przy czym do wypłaty miała być kwota 4.199.730 zł, gdyż kwota 633.270 zł to podatek, który miała odprowadzić jako płatnik spółka „W.” (§ 5). Nabywająca oświadczyła, że udziały o których mowa wyżej, na warunkach wskazanych w niniejszej umowie, nabywa w celu ich umorzenia w przyszłości (§ 6). Zgodnie z umową przejście udziałów, praw i obowiązków związanych z własnością udziałów miało nastąpić w dniu zawarcia umowy (§ 7).
Z informacji uzyskanych przez „G.” wynika, że spółka „W.”, w ciągu roku od podjęcia uchwały nr 11/2008, nie wypracowała czystego zysku w takiej wysokości, która pozwoliłaby na zapłatę za 3.000 udziałów należących do Jana W. Obecnie podjęto uchwałę, zgodnie z którą umorzenie wymienionych udziałów nastąpi po uzyskaniu przez spółkę czystego zysku w stosownej wysokości.

Stan prawny:
Zgodnie z art. 200 § 1-3 k.s.h. spółka z o.o. nie może obejmować lub nabywać ani przyjmować w zastaw własnych udziałów. Zakaz ten dotyczy również obejmowania lub nabywania udziałów bądź przyjmowania ich w zastaw przez spółkę albo spółdzielnię zależną. Wyjątek stanowi nabycie w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki, których nie można zaspokoić z innego majątku wspólnika, nabycie w celu umorzenia udziałów oraz nabycie albo objęcie udziałów w innych przypadkach przewidzianych w ustawie. Jeżeli udziały, nabyte w drodze egzekucji zgodnie z § 1, nie zostaną zbyte w ciągu roku od dnia nabycia, powinny być umorzone według przepisów dotyczących obniżenia kapitału zakładowego, chyba że w spółce został utworzony, w celu umorzenia udziałów, specjalny kapitał rezerwowy. Udziały własne należy umieścić w bilansie w osobnej pozycji kapitału własnego w wartości ujemnej.
Udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. Udział może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę (umorzenie dobrowolne) albo bez zgody wspólnika (umorzenie przymusowe). Przesłanki i tryb przymusowego umorzenia określa umowa spółki (art. 199 § 1 k.s.h.). Umorzenie udziału wymaga uchwały zgromadzenia wspólników, która powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział. Wynagrodzenie to, w przypadku umorzenia przymusowego, nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników. W przypadku umorzenia przymusowego uchwała powinna zawierać również uzasadnienie (art. 199 § 2 k.s.h.). Umorzenie udziału z czystego zysku nie wymaga obniżenia kapitału zakładowego (art. 199 § 6 k.s.h.). W razie umorzenia wymagającego obniżenia kapitału zakładowego, umorzenie następuje z chwilą obniżenia kapitału zakładowego (art. 199 § 7 k.s.h.).
Przepis art. 199 § 1 k.s.h. wywołuje kontrowersje w piśmiennictwie. Część autorów wyraża pogląd, zgodnie z którym brak jest jakichkolwiek podstaw do utożsamiania nabycia udziałów celem umorzenia z samym umorzeniem. Natomiast użycie przez ustawodawcę w art. 200 § 1 k.s.h. sformułowania nabycie "w celu umorzenia" zakłada, że cel ten zostaje osiągnięty nie poprzez samo nabycie przez spółkę własnych udziałów, bo byłoby to nabycie ze skutkiem umorzenia, ale dopiero w wyniku podjętej uchwały o umorzeniu udziału na zasadach ogólnych . Stanowisko to zostało poddane przekonującej krytyce. Wskazano m.in., że nabycie udziałów odbywa się nie po to, by je następnie unicestwić, ale dlatego, że uchwalono umorzenie i żeby ono nastąpiło zarząd powinien dokonać nabycia, tj. aby udział jako prawo wraz z zawierającym go stosunkiem uczestnictwa w spółce wygasł. Zarząd nabywający udziały ma być wykonawcą woli zgromadzenia .
Zgodnie z drugim poglądem umorzenie udziałów następuje wraz ze skutecznym ich przeniesieniem na spółkę (należy wówczas odpisać właściwe składniki kapitału własnego stosownie do uchwały, a jeżeli umorzenie odbywa się z obniżeniem kapitału zakładowego, to z chwilą zarejestrowania obniżenia) .
Należy przychylić się do drugiego z zaprezentowanych poglądów. Przemawia za nim kilka argumentów. Po pierwsze wykładnia językowa. Zgodnie z art. 199 § 1 zd. 2 k.s.h. udział może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę. Umorzenie udziału wymaga uchwały zgromadzenia wspólników (art. 199 § 2 zd. 1 k.s.h.). Porównanie treści obu tych przepisów prowadzi do wniosku, że umorzenie udziału może nastąpić tylko po wcześniejszym podjęciu w tym zakresie uchwały zgromadzenia wspólników, ale samo umorzenie następuje w drodze nabycia udziału, tj. nabycie, przy spełnieniu warunków przewidzianych w ustawie, wywołuje skutek w postaci umorzenia udziału. Zastosowanie wykładni, w której interpretator odchodzi od sensu językowego przepisu, może być uzasadnione tylko w wyjątkowych okolicznościach, ponieważ adresaci norm prawnych mają prawo polegać na tym, co ustawodawca w przepisie rzeczywiście wyraził, a nie na tym, co chciał uczynić lub co uczyniłby, gdyby znał nowe lub inne okoliczności . Na tle analizowanego przepisu brak takich szczególnych okoliczności.
Po drugie interpretacja ta zyskała wsparcie ustawodawcy. Zgodnie z art. 200 § 2 k.s.h. w poprzednio obowiązującym brzmieniu, jeżeli udziały nabyte zgodnie z § 1 ( więc m.in. udziały nabyte przez spółkę w celu umorzenia – dop. Mój) nie zostaną zbyte w ciągu roku od dnia nabycia, powinny być umorzone według przepisów dotyczących obniżenia kapitału zakładowego, chyba że w spółce został utworzony w celu umorzenia udziałów specjalny fundusz rezerwowy. W piśmiennictwie wskazywano, że treść tego przepisu była oczywistym nieporozumieniem, gdyż nakładał on obowiązek umorzenia udziałów nabytych nie tylko w drodze egzekucji, ale także w wyniku nabycia celem umorzenia. Ujęcie to było nieprawidłowe, gdyż samo nabycie prowadzi do umorzenia udziałów. W tej sytuacji domaganie się zbycia udziałów, które zostały nabyte przez spółkę w ciągu roku pod rygorem umorzenia, było niezrozumiałe (skoro udziały podlegały umorzeniu z chwilą ich nabycia przez spółkę, to nie było potrzeby wyznaczania w tym zakresie dodatkowego terminu). Przepis ten został zmieniony ustawą z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 200 § 2 k.s.h. jedynie nabycie udziałów w drodze egzekucji powoduje, że muszą one zostać zbyte w ciągu roku pod rygorem ich umorzenia. Jest to zrozumiałe, zważywszy na fakt, że umorzenie udziałów nabytych przez spółkę w celu umorzenia następuje wraz z ich skutecznym przeniesieniem na spółkę. Wyznaczanie terminu do zbycia takich udziałów jest zbędne.
Po trzecie za takim stanowiskiem przemawia wykładnia celowościowa. W art. 200 § 1 zd. 1 k.s.h. przewidziano zakaz obejmowania, nabywania lub przyjmowania w zastaw przez spółkę własnych udziałów. Co do zasady spółka nie powinna posiadać własnych udziałów, gdyż prowadzi to do sytuacji sprzecznej z istotą spółki (spółka staje się swoim wspólnikiem). Stąd też w art. 200 § 2 k.s.h. wskazano, że jeżeli udziały, nabyte w drodze egzekucji zgodnie z § 1, nie zostaną zbyte w ciągu roku od dnia nabycia, powinny być umorzone według przepisów dotyczących obniżenia kapitału zakładowego, chyba że w spółce został utworzony, w celu umorzenia udziałów, specjalny kapitał rezerwowy. Spółka może posiadać własne udziały jedynie wyjątkowo i przez ściśle określony czas (nie dłużej niż przez rok). Gdyby przyjąć, że skutek w postaci umorzenia udziałów nie następuje wraz z ich nabyciem przez spółkę, to trzeba by tym samym dopuścić istnienie sytuacji, w której spółka posiada własne udziały, a nie zastrzeżono jednocześnie terminu, w którym powinna je zbyć. Oznaczałoby to, że spółka mogłaby posiadać własne udziały bez żadnych ograniczeń. Jest to sprzeczne z zakazem, o którym mowa w art. 200 § 1 k.s.h. Dlatego należy przyjąć, że udział nabyty przez spółkę podlega umorzeniu wraz z jego skutecznym przeniesieniem na spółkę.
Sekwencja zdarzeń w spółce z o.o. powinna być więc taka, że najpierw zapada uchwała przewidziana w art. 199 § 2 zd. 1 k.s.h., która zawiera podstawę prawną umorzenia (że jest to umorzenie dobrowolne, do którego dojdzie w drodze nabycia od wspólnika udziału własnego spółki) oraz wskazywać wynagrodzenie przysługujące wspólnikowi (cenę, jaką należy zapłacić za udziały). Następnie jest zawierana umowa nabycia udziałów przez spółkę w celu umorzenia. Jeżeli nabycie udziału jest finansowane przez obniżenie kapitału, musi zostać podjęta uchwała o obniżeniu kapitału (art. 263 k.s.h.), należy także przeprowadzić procedurę konwokacyjną (art. 264 § 1 k.s.h.). W dalszej kolejności obniżenie kapitału jest zgłaszane do rejestru (art. 265 k.s.h.). Umorzenie następuje wówczas z chwilą zarejestrowania obniżenia kapitału zakładowego (art. 199 § 7 k.s.h.). Natomiast jeżeli cena za umorzone dobrowolnie udziały jest płatna z czystego zysku (bez obniżenia kapitału zakładowego), do umorzenia dochodzi z chwilą nastąpienia skutku rozporządzającego umowy zbycia udziałów i zasadniczo jednoczesnej zapłaty tej ceny czy uwolnienia składników kapitału własnego służących do finansowania umorzenia (ten ostatni pogląd – konieczność jednoczesnej zapłaty ceny za udziały czy uwolnienia składników kapitału własnego służących do finansowania umorzenia – jest kontrowersyjny; zgodnie bowiem z art. 155 § 1 k.c. umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły).
W niniejszej sprawie Jan W. zawarł ze spółką „W.” umowę nabycia udziałów „w celu ich umorzenia w przyszłości”. Powstaje pytanie, czy tego typu umowa jest dopuszczalna w świetle przepisów k.s.h. Zgodnie bowiem z cytowanym już wyżej art. 199 § 1 zd. 2 k.s.h. udział może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę (umorzenie dobrowolne). Autor niniejszej opinii przychyla się do poglądu, zgodnie z którym umorzenie udziału następuje wraz z jego skutecznym przeniesieniem na spółkę. Oznacza to, że treść umowy z 17 lipca 2008 r. pozostaje w sprzeczności z uregulowaniami zawartymi w k.s.h. W umowie wskazuje się bowiem, że nabyte udziały mają zostać umorzone w przyszłości („nabywa w celu ich umorzenia w przyszłości”). Z art. 199 § 1 zd. 2 k.s.h. wynika natomiast, że umorzenie następuje w wyniku nabycia udziału przez spółkę (zawarcia umowy, która skutecznie przeniesie te udziały na spółkę).

Ostatnia z wymienionych sytuacji nie jest nieprawidłowa i może być trwała. Nie ma potrzeby jednoczesnego lub późniejszego podwyższania wartości udziałów do stanu, który powodowałby "równowagę" matematyczną. Jak stwierdził Sąd Najwyższy umorzenie udziałów bez naruszenia kapitału zakładowego polega na zmniejszeniu ich liczby, przy zachowaniu na nie zmienionym poziomie wielkości kapitału zakładowego. W wyniku tej operacji dochodzi do powstania takiego stanu rzeczy, w którym suma wartości zachowanych (nadal istniejących) udziałów jest niższa od kapitału zakładowego. Stosunek, w jakim udziały danego wspólnika pozostają do wysokości kapitału zakładowego, określa proporcję, w jakiej wspólnik partycypuje w majątku spółki. Z chwilą umorzenia części udziałów z zysku, bilansowa wielkość kapitału zakładowego nie ulega zmianie. Zmniejsza się natomiast suma wartości nominalnych wszystkich udziałów. W ten sposób powstaje luka odpowiadająca różnicy między dwoma wskazanymi wielkościami. Tej luki jednak nie może być w fazie zawiązania spółki. Suma udziałów musi odpowiadać bezwzględnie wysokości kapitału zakładowego na etapie powstania spółki. Kapitał zakładowy bowiem spełnia funkcję gwarancyjną wobec wierzycieli spółki. W dalszej działalności spółki nie ma szczególnych racji, aby zgodność ta istniała. Funkcja gwarancyjna wyraża się wówczas tym, że kapitał zakładowy wiąże bilansowo część aktywów spółki. Udział pozostaje tylko oznaczeniem proporcji, w której wspólnik partycypuje w spółce. Jeżeli część udziałów zostaje umorzona, to zmienia się tym samym wielkość uprawnień w spółce.