Prawidłowe określenie przyczyny wydziedziczenia

Samo posłużenie się przez spadkodawcę sformułowaniem, że uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełniał obowiązków rodzinnych, bez wskazania rodzaju obowiązków, nie jest wystarczające, aby uznać, że doszło do skutecznego wydziedziczenia osób uprawnionych do zachowku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13 grudnia 2012 r., I ACa 590/12).

Zgodnie z art. 1008 k.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Stosownie do art. 1009 k.c. przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Wydziedziczenie jest instytucją pozwalającą spadkodawcy na pozbawienie prawa do zachowku osób do zachowku uprawnionych z mocy ustawy tj. zstępnych, małżonka i rodziców. W drodze wydziedziczenia spadkodawca skutecznie obala ustawowy tytuł powołania do dziedziczenia. Wydziedziczony zostaje potraktowany tak samo jak osoba, która nie dożyła chwili otwarcia spadku. Wydziedziczenie musi wskazywać przyczynę wydziedziczenia. Spadkodawca formułując rozporządzenie o wydziedziczeniu nie musi posługiwać się terminologią ustawową, musi jednak wyraźnie wyjawić swój zamiar pozbawienia prawa do zachowku określonej osoby oraz wskazać przyczynę takiego rozporządzenia. Wydziedziczenie pozostanie bezskuteczne w przypadku, gdy wskazana w testamencie przyczyna wydziedziczenia w rzeczywistości nie istnieje (por. E. Niezbecka [w:] A. Kidyba (red.) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV Spadki. Komentarz do art. 1008 k.c. LEX 2008). 

Wskazanie w testamencie przyczyny wydziedziczenia nie zawsze przesądza o skuteczności wydziedziczenia. Dana przyczyna musi rzeczywiście istnieć, stąd też spadkobierca bezpodstawnie wydziedziczony może dochodzić zachowku powołując się na bezzasadność wydziedziczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1974r., I CR 873/74, LEX nr 7628). 

Od czasu do czasu w praktyce spotyka się testamenty, w których spadkodawca wydziedzicza osoby uprawnione do zachowku, powtarzając jedynie mechanicznie sformułowania zawarte w art. 1008 pkt 3 k.c., bez wskazania konkretnych zarzutów co do zachowania wydziedziczonych („Wydziedziczam A. i B., gdyż w sposób uporczywy nie dopełniają wobec mnie obowiązków rodzinnych.”).

Z zacytowanego na wstępie orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu wynika, że testament, w którym posłużono się tego rodzaju ogólnymi sformułowaniami,nie zostanie uznany za testament zawierający przyczynę wydziedziczenia (art. 1009 k.c.). 

Skoro zaś tak, to wydziedziczenie nie nastąpi; osoby wskazane w testamencie jako wydziedziczone nabędą prawa do zachowku.