Sankcja kredytu darmowego a niejasne zasady dotyczące kosztów kredytu

Jednym z filarów ochrony konsumenta w umowach kredytowych jest przejrzystość i jednoznaczność informacji o kosztach. W praktyce zdarza się niekiedy, że banki i instytucje pożyczkowe formułują postanowienia umów w sposób niejasny, pozostawiając sobie szeroką swobodę w naliczaniu dodatkowych opłat. Takie praktyki mogą prowadzić do zastosowania wobec kredytodawcy sankcji kredytu darmowego.

Co mówi prawo?

Zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 10 ustawy o kredycie konsumenckim, umowa kredytu powinna zawierać:

• informację o wszystkich innych kosztach, które konsument będzie musiał ponieść,
• warunki, na jakich koszty te mogą ulec zmianie.

Dodatkowo, art. 29 ust. 3 u.k.k. nakazuje, aby umowa została sformułowana w sposób jednoznaczny i zrozumiały.

Oznacza to, że konsument powinien być w stanie – na podstawie samej umowy – ocenić, ile faktycznie będzie kosztował go kredyt oraz w jakich sytuacjach koszty te mogą wzrosnąć.

Błędy w umowach kredytowych

W praktyce często spotykane są umowy, które z jednej strony wskazują, że klient ponosi wyłącznie koszty wymienione wprost w treści umowy, a z drugiej – przewidują możliwość naliczania dodatkowych opłat i prowizji „zgodnie z tabelą opłat obowiązującą w dniu dokonania czynności” lub wręcz dają bankowi prawo do wprowadzania nowych opłat w trakcie obowiązywania umowy.

Takie rozwiązania oznaczają, że konsument nie ma żadnej pewności, jakie koszty rzeczywiście poniesie – i w jakiej wysokości.

Orzecznictwo: jasność i konkretność obowiązkowe

Sądy oraz organy nadzoru wielokrotnie podkreślały, że:

• niedopuszczalne jest odsyłanie do aktów prawnych czy regulacji niezałączonych do umowy lub formułowanie kosztów w sposób niejednoznaczny,
• klauzule modyfikacyjne (dające bankowi możliwość dowolnej zmiany tabeli opłat) muszą być sprecyzowane na tyle, by chroniły konsumenta przed arbitralnością,
• konsument musi mieć możliwość zweryfikowania, kiedy i dlaczego opłaty mogą ulec zmianie.

W tym kierunku wypowiedział się m.in. Prezes UOKiK w decyzjach z 2020 r., uznając, że przyznanie sobie przez bank prawa do jednostronnej i nieograniczonej zmiany kosztów kredytu narusza dobre obyczaje i jest sprzeczne z interesami konsumenta.

Podobne stanowisko potwierdził TSUE w wyroku z 13 lutego 2025 r. (C-472/23, Lexitor), w którym wskazano, że warunki zmiany opłat muszą być sformułowane w sposób jasny i zwięzły, tak aby konsument mógł ocenić zakres swojego zobowiązania już w chwili podpisywania umowy.

Dlaczego to problem?

Jeżeli umowa zawiera ogólne klauzule, które pozwalają bankowi na arbitralne wprowadzanie lub podnoszenie opłat – np. w przypadku „zmiany kosztów obsługi kredytu” czy „dostosowania oferty do konkurencji” – konsument nie jest w stanie przewidzieć, jakie dodatkowe obciążenia mogą go spotkać.

W postanowieniach umownych wskazuje się co prawda, że klient może odmówić zaakceptowania nowych warunków poprzez wypowiedzenie umowy. W praktyce oznacza to jednak konieczność natychmiastowej spłaty całego kredytu, co dla większości konsumentów jest rozwiązaniem iluzorycznym.

Sankcja kredytu darmowego – realna konsekwencja

Brak jednoznacznego wskazania kosztów i warunków ich zmiany stanowi naruszenie art. 30 ust. 1 pkt 10 u.k.k. Skutkiem może być zastosowanie sankcji kredytu darmowego – czyli sytuacji, w której konsument zobowiązany jest zwrócić wyłącznie pożyczony kapitał, bez żadnych odsetek, prowizji czy opłat dodatkowych.

To bardzo dotkliwa sankcja dla banków, ale zarazem skuteczna ochrona konsumenta przed nieuczciwymi praktykami.

Podsumowanie

• Umowa kredytu musi jasno i wprost wskazywać wszystkie koszty związane z kredytem.
• Warunki zmiany opłat powinny być precyzyjnie określone – nie mogą być ogólnikowe i pozostawiać bankowi pełnej swobody.
• Niejednoznaczne postanowienia dotyczące kosztów i klauzule modyfikacyjne są sprzeczne z ustawą i orzecznictwem TSUE oraz UOKiK.
• W przypadku naruszenia tych obowiązków konsument może powołać się na sankcję kredytu darmowego.