Czy obwiniony, który zostanie uniewinniony w toku postępowania w sprawie o wykroczenie, może domagać się zwrotu kosztów obrony?

Zgodnie z art. 118 § 2 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (k.p.w.) w razie uniewinnienia obwinionego lub umorzenia postępowania w sprawie, w której wniosek o ukaranie złożył oskarżyciel publiczny, koszty postępowania ponosi Skarb Państwa, a gdy wniosek taki złożył oskarżyciel posiłkowy – ten oskarżyciel.

Wydaje się, że ww. przepis nie powinien budzić kontrowersji. A jednak, zdarza się, że sądy kwestionują prawo uniewinnionego obwinionego do otrzymania zwrotu wydatków z tytułu ustanowienia obrońcy.

Wynika to prawdopodobnie z praktyki, jaka ukształtowała się pod rządami art. 632 pkt 2 Kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.) w brzmieniu, które obowiązywało do 23 maja 2007 r. Zgodnie z nim, w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania koszty procesu ponosił w sprawach z oskarżenia publicznego – Skarb Państwa, ale z wyjątkiem należności adwokackich z tytułu występowania w sprawie obrońcy lub pełnomocnika z wyboru. Przyznanie zwrotu całości lub części wynagrodzenia obrońcy było wówczas możliwe jedynie w tzw. „uzasadnionych wypadkach”.

I choć przepis ten dotyczył postępowania karnego, to podobny sposób interpretacji przyjmowano na gruncie art. 118 § 2 k.p.w.

Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 lipca 2006 r., SK 21/04, art. 632 pkt 2 k.p.k. został jednak uznany za niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 42 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim ogranicza możliwość przyznania osobie uniewinnionej w sprawie z oskarżenia publicznego zwrotu kosztów wynagrodzenia obrońcy jedynie do „uzasadnionych wypadków”.

W szczególności Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w państwie prawa zasadą powinno być obciążanie kosztami postępowania tej ze stron, która w jego toku nie zdołała obronić swojego stanowiska. W odniesieniu do zakończonych uniewinnieniem postępowań z oskarżenia publicznego oznacza to, że koszty winien ponosić oskarżyciel – organ władzy publicznej, a faktycznie – Skarb Państwa. Biorąc pod uwagę, że oskarżony jest w postępowaniu stroną słabszą, a wybór obrońcy przyczynia się do wyrównania szans procesowych, uznać trzeba, iż osoba, w stosunku do której zapadł wyrok uniewinniający, powinna otrzymywać całościowy zwrot poniesionych kosztów postępowania, w tym kosztów obrony. Taka regulacja realizuje konstytucyjne prawo do obrony oraz sprzyja zasadzie równości broni, a jej dodatkową zaletą jest minimalizowanie przez państwo negatywnych konsekwencji wynikających dla obywatela z faktu jego niesłusznego oskarżenia i prowadzenia przeciwko niemu postępowania karnego.

Jak z tego wynika, nie powinno obecnie budzić wątpliwości, że w razie uniewinnienia oskarżonego przysługuje mu prawo do żądania zwrotu należności z tytułu z tytułu obrony w sprawie. Potwierdza to aktualne brzmienie art. 632 pkt 2 k.p.k.

Podobnie rzecz ma się z kosztami obrony w postępowaniu w sprawie o wykroczenie, co znalazło już także wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

W szczególności w wyroku z dnia 12 kwietnia 2011 r., V KK 62/11, przyjęto, że w postępowaniu w sprawach o wykroczenia uniewinniony obwiniony może skutecznie domagać się zwrotu wydatków poniesionych z tytułu ustanowienia jednego obrońcy z wyboru na podstawie art. 118 § 2 k.p.w. w zw. z art. 119 k.p.w. w zw. z art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. Wydatki związane z obroną z wyboru są wydatkami stron, w konsekwencji to im należy zasądzić od Skarbu Państwa koszty poniesione na tę obronę z wyłączeniem podatku VAT.

Trzeba przy tym pamiętać, że obowiązek udowodnienia przesłanek pozwalających na realizację uprawnień wynikających z art. 118 § 2 k.p.w. spoczywa na uniewinnionym obwinionym. Ich udokumentowanie może np. polegać na złożeniu umowy, o której mowa w art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku – Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.), ewentualnie faktury, rachunku lub innego dokumentu potwierdzającego, że określona należność została na rzecz obrońcy uiszczona.