Nowelizacja k.p.c. z 9 marca 2023 r. (I)

W kolejnych wpisach postaram się przedstawić najważniejsze zmiany wynikające z nowelizacji k.p.c. w postępowaniu egzekucyjnym z nieruchomości.

Zacznę od przepisu, który będzie miał zapewne ogromne znaczenie dla praktyki, a mianowicie znowelizowanego art. 930 k.p.c.

Dotychczasowe brzmienie art. 930 k.p.c.

Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 930 § 1 k.p.c. rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie. Nabywca może uczestniczyć w postępowaniu w charakterze dłużnika. W każdym razie czynności egzekucyjne są ważne tak w stosunku do dłużnika, jak i w stosunku do nabywcy.

Z ww. przepisu wynikały dwie istotne dla praktyki konsekwencje:

1) wierzyciele zbywcy zajętej nieruchomości mogli dołączyć się do egzekucji tylko wówczas, gdy w księdze wieczystej dokonano na ich rzecz wpisu o przyłączeniu lub złożono wniosek do zbioru dokumentów, chyba że osoba trzecia (nabywca nieruchomości) wiedziała o przyłączeniu (por. uchwała SN z dnia 6 listopada 2007 r., III CZP 93/07, OSNC 2008, nr 7–8, poz. 68),

2) nieruchomość zbyta przez dotychczasowego wierzyciela mogła zostać zajęta z wniosku wierzycieli nabywcy nieruchomości. 

Rozważmy każdy z tych skutków z osobna, biorąc pod uwagę nowe brzmienie ww. przepisu wynikające z nowelizacji k.p.c. z 9 marca 2023 r.

Dołączenie się nowych wierzycieli do egzekucji z nieruchomości

Jak wyjaśniono już wyżej, na podstawie dotychczasowych przepisów kolejny wierzyciel właściciela nieruchomości mógł domagać się zaspokojenia ze zbytej nieruchomości jedynie wówczas, gdy fakt przyłączenia się przez niego do egzekucji z nieruchomości został ujawniony w księdze wieczystej jeszcze przed zbyciem nieruchomości na rzecz osoby trzeciej (ewentualnie, jeżeli wykazał, że osoba trzecia wiedziała o przyłączeniu się przez niego do egzekucji).

Przykład

Nieruchomość należąca do A została zajęta w dniu 15 marca przez wierzyciela W. Po upływie 3 miesięcy od daty zajęcia, 18 czerwca dłużnik przeniósł własność nieruchomości na osobę B. W dniu 23 czerwca wierzyciel W2 złożył wniosek o przyłączenie się do egzekucji prowadzonej przeciwko dłużnikowi A.

Wniosek wierzyciela W2 o przyłączenie się do egzekucji z nieruchomości prowadzonej przeciwko dłużnikowi A nie mógł zostać uwzględniony, gdyż wcześniej nastąpiło jej zbycie na rzecz osoby B. Zgodnie natomiast z uchwałą SN z dnia 6 listopada 2007 r., III CZP 93/07, wierzyciel mógł powołać się wobec osoby trzeciej na skutki przewidziane w art. 930 § 1 k.p.c. tylko wtedy, gdy dokonano wpisu w księdze wieczystej o przyłączeniu lub złożono wniosek do zbioru dokumentów, chyba że osoba trzecia wiedziała o przyłączeniu.

W przypadku braku wpisu w księdze wieczystej wzmianki o przyłączeniu się do egzekucji lub dowodów przemawiających za tym, że nabywca nieruchomości wiedział o zgłoszeniu się kolejnego wierzyciela, uprawnionemu nie pozostawało nic innego jak wystąpienie ze skargą pauliańską i domaganie się stwierdzenia bezskuteczności dokonanej czynności.

Ustawodawca, dostrzegając zarysowany problem, zdecydował się na przyjęcie w nowelizacji z 9 marca 2023 r. rozwiązania korzystniejszego dla wierzycieli zbywcy nieruchomości.

Otóż, zgodnie ze znowelizowanym art. 930 § 1 zd. 1 k.p.c. rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie wywrze wpływu na dalsze postępowanie, a kolejni wierzyciele dłużnika będą mogli przyłączyć się do prowadzonej egzekucji.

Powyższe należy odczytywać w ten sposób, że wierzyciele ci uzyskają możliwość zaspokojenia się ze zbytej przez dłużnika nieruchomości bez względu na to, czy zdążyli  wystąpić z wnioskiem o przyłączenie się do egzekucji z nieruchomości, popartym wpisem odpowiedniej wzmianki w księdze wieczystej, jeszcze przed rozporządzeniem nieruchomością przez dłużnika.

Da się to zilustrować prostym przykładem.

Przykład

Dłużnik A zbył na rzecz B nieruchomość zajętą przez wierzyciela W1. Po upływie miesiąca z wnioskiem o przyłączenie się do egzekucji z nieruchomości prowadzonej przez W1 przeciwko dłużnikowi A wystąpił wierzyciel W2.

Wniosek kolejnego wierzyciela dłużnika A o przyłączenie się do egzekucji z nieruchomości zostanie uwzględniony, gdyż zgodnie z nowym brzmieniem art. 930 § 1 zd. 1 k.p.c. rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie, a kolejni wierzyciele dłużnika mogą przyłączyć siędo prowadzonej egzekucji.

Znowelizowany przepis art. 930 § 1 zd. 1 k.p.c. powinien zatem ułatwić prowadzenie egzekucji z nieruchomości kolejnym wierzycielom, mimo jej zbycia przez dłużnika dokonanego już po zajęciu. Do tej pory, w sytuacji takiej, jak opisana wyżej, byli oni skazani na konieczność wystąpienia z powództwem ze skargi pauliańskiej (co wiązało się z dodatkowym nakładem czasu i pieniędzy).

Zajęcie zbytej nieruchomości przez wierzycieli nabywcy

Innym problemem praktycznym, który występował na tle dotychczasowego art. 930 k.p.c. była możliwość zajęcia zbytej nieruchomości przez wierzycieli nabywcy.

Z jednej bowiem strony, stosownie do art. 930 § 1 zd. 1 k.p.c., zbycie nieruchomości po jej zajęciu nie wywoływało wpływu na dalsze prowadzenie postępowania. Z drugiej, brak było przepisu, który wykluczałby wprost możliwość zajęcia nieruchomości przez wierzycieli nabywcy nieruchomości. Przepis art. 930 § 1 zd. 1 k.p.c. nie skutkował bowiem unieważnieniem transakcji rozporządzenia nieruchomością, a przewidywał jedynie możliwość dalszego prowadzenia z niej egzekucji przez wierzycieli zbywcy.

W praktyce mogło zatem dojść do następującej sytuacji.

Przykład

Dłużnik A zbył na rzecz B nieruchomość zajętą przez wierzyciela hipotecznego WH. Po upływie miesiąca z wnioskiem o zajęcie nieruchomości zbytej przez A wystąpił wierzyciel alimentacyjny B – WA.

Czy wierzyciel WA mógł przyłączyć się do egzekucji prowadzonej z nieruchomości na wniosek wierzyciela WH? A jeżeli tak, to w jakiej kolejności powinno się zaspokoić dochodzone przez niego należności?

Na wskazane pytania udzielano różnych odpowiedzi.

Po nowelizacji kwestię tę rozstrzyga w sposób jednoznaczny art. 930 § 1(1) k.p.c., zgodnie z którym zajęcie nieruchomości przez wierzycieli nabywcy jest dopuszczalne. Postępowanie prowadzone przez wierzyciela nabywcy podlega jednak zawieszeniu na czas trwania postępowania egzekucyjnego wszczętego wcześniej przeciwko dłużnikowi będącemu zbywcą nieruchomości. W razie uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości wydanego w postępowaniu prowadzonym przeciwko dłużnikowi będącemu zbywcą nieruchomości, postępowanie prowadzone co do tej samej nieruchomości celem zaspokojenia wierzycieli nabywcy, o którym mowa w § 1, podlega umorzeniu.

W analizowanym przykładzie w pierwszej kolejności powinno zatem zostać przeprowadzone postępowanie egzekucyjne z wniosku wierzyciela WH. Jeżeli zakończyłoby się ono sprzedażą licytacyjną nieruchomości i prawomocnym przysądzeniem własności, to środki podlegałyby rozdzieleniu między wierzycieli, którzy uczestniczyli w tym postępowaniu. Należności wierzyciela WA nie zostałyby w nim uwzględnione.

Choć nie wynika to wprost z przepisu art. 930 § 1(1) k.p.c., to wydaje się, że postępowanie z wniosku wierzyciela WA będzie mogło zostać podjęte dopiero po umorzeniu postępowania z wniosku wierzyciela WH.

Przepisy intertemporalne

Przepisy ustawy nowelizującej z 9 marca 2023 r. wchodzą w życie 1 lipca 2023 r.

Zgodnie z art. 19 ustawy nowelizującej do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy k.p.c. w nowym brzmieniu.

Oznacza to, że znowelizowany art. 930 k.p.c. znajdzie od 1 lipca 2023 r. zastosowanie nie tylko do nowych egzekucji z nieruchomości, ale także tych, które zostały wszczęte przed 1 lipca 2023 r.