13 VII 2023, 15:29:00

W kolejnym wpisie dotyczącym nowelizacji k.p.c. z 9 marca 2023 r. omawiam tzw. uzupełniający plan podziału (w zakresie odnoszącym się do egzekucji z nieruchomości).

Zgodnie z nowo dodanym art. 1028(1) k.p.c., jeżeli po uprawomocnieniu się planu podziału okaże się, że nie istnieją wierzytelności lub prawa, na poczet których miały przypaść sumy pozostawione na rachunku depozytowym Ministra Finansów ze wstrzymaniem ich wypłaty, organ egzekucyjny na wniosek wierzyciela sporządza uzupełniający plan podziału.

Na wstępie wyjaśnienia wymaga, co należy rozumieć przez  wierzytelności lub prawa, na poczet których miały przypaść sumy pozostawione na rachunku depozytowym Ministra Finansów.

Przepisy wskazują na kilka tego rodzaju sytuacji. Przede wszystkim, zgodnie z art. 1036 § 2 k.p.c., jeżeli wierzytelność hipoteczna nie jest stwierdzona tytułem wykonawczym, należność przypadającą wierzycielowi hipotecznemu pozostawia się na rachunku depozytowym Ministra Finansów.

Przeciwko dłużnikowi D wszczęto postępowanie egzekucyjnego z wniosku wierzyciela W. Nieruchomość, która została zajęta przez komornika, była obciążona hipoteką zabezpieczającą należność na rzecz banku. W związku z faktem, że wierzytelność hipoteczna była spłacana terminowo, bank nie zdecydował się na wypowiedzenie umowy i dochodzenie swoich należności w postępowaniu sądowym (może to miejsce np. w sytuacji, gdy nieruchomość należy do poręczyciela). Zgodnie z art. 1036 § 2 k.p.c. kwota przypadająca bankowi z tytułu hipoteki ustanowionej na nieruchomości zostanie przekazana do depozytu Ministra Finansów, a nie bezpośrednio na rachunek banku ze względu na brak przedstawienia tytułu wykonawczego stwierdzającego istnienie wierzytelności hipotecznej.

Inny przypadek przekazania środków do depozytu Ministra Finansów reguluje art. 1038 § 1 k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli hipoteka nie jest wyczerpana i może jeszcze służyć zabezpieczeniu wierzyciela, reszta sumy pozostanie na rachunku depozytowym Ministra Finansów aż do ustania stosunku prawnego, uzasadniającego korzystanie z hipoteki. Wbrew poglądom wyrażanym niekiedy w piśmiennictwie, nie chodzi tu o sytuację, w której kwota przekazana na rzecz wierzyciela hipotecznego wynikająca z przedstawionego przez niego tytułu wykonawczego jest mniejsza niż wpis hipoteczny.

Przepis art. 1038 § 1 k.p.c. dotyczy przypadku, gdy hipoteka zabezpiecza stosunek prawny, z którego może powstać więcej niż jedna wierzytelność.

Bank zawarł z klientem umowę ramową, w ramach której zobowiązał się do udzielania mu gwarancji bankowych oraz kredytów obrotowych. Umowa została zabezpieczona wpisem hipotecznym do kwoty 1 500 000 zł. W trakcie obowiązywania umowy bank wystawił na zlecenie klienta 3 gwarancje bankowe oraz udzielił mu jednego kredytu obrotowego. W związku z brakiem spłaty zobowiązania kredytowego bank wypowiedział umowę kredytu i wszczął egzekucję z nieruchomości. W planie podziału sum uzyskanych z egzekucji z nieruchomości przyznano bankowi kwotę 600 000 zł na zaspokojenie należności wynikających z niespłaconego kredytu obrotowego. Pozostała część w wysokości 900 000 zł została natomiast przekazana na rachunek depozytowy celem zabezpieczenia przyszłych, ewentualnych roszczeń wynikających z wystawionych gwarancji bankowych (których okres obowiązywania upływał odpowiednio za 2 i 3 lata). 

Przekazanie środków do depozytu Ministra Finansów może także nastąpić w celu zabezpieczenia przyszłych należności alimentacyjnych (art. 1025 § 3(2) k.p.c.). 

 

Przepis art. 1028(1) k.p.c. uzależnia możliwość wystąpienia z wnioskiem o sporządzenie uzupełniającego planu podziału od stwierdzenia  nieistnienia wierzytelności lub prawa, na poczet których miały przypaść sumy pozostawione na rachunku depozytowym Ministra Finansów. Nie jest do końca jasne, kto ma dokonać powyższego ustalenia, a w szczególności, czy może to zrobić komornik sporządzający uzupełniający plan podziału. Trzeba przyjąć, że ocena, czy dane prawo (wierzytelność) nie istnieje, należy do komornika. W przypadku, gdy komornik uważa, że dane prawo (wierzytelność) objęte planem wygasło (względnie nigdy nie istniało), powinien przystąpić do sporządzenia uzupełniającego planu podziału. Warunkiem jest wystąpienie przez jednego z wierzycieli z odpowiednim wnioskiem. Komornik nie może sporządzić uzupełniającego planu podziału z urzędu.

Komornik ustali, że dane prawo nie istnieje na podstawie dowodu przedstawionego przez wierzyciela, który wystąpił z wnioskiem o sporządzenie uzupełniającego planu podziału, lub w oparciu o informacje znane mu z urzędu. W mojej ocenie, nie ma potrzeby, aby powyższe ustalenie zostało w każdym przypadku dokonane na podstawie wyroku ustalającego nieistnienie danego prawa. Przepis art. 1028 (1) § 1 nie przewiduje wprost takiego wymogu.

W planie podziału sum uzyskanych z egzekucji z nieruchomości ujęto kwotę 70 000 zł na poczet zaspokojenia należności przysługujących bankowi B. Po uprawomocnieniu się planu podziału jeden z wierzycieli uczestniczących w planie podziału przedstawił zaświadczenie wystawione przez bank B, z którego wynika, że wierzytelność zabezpieczona wpisem hipotecznym została spłacona.

Nie da się jednak wykluczyć, że w niektórych przypadkach konieczność przedstawienia odpowiedniego orzeczenia będzie wynikać z całokształtu okoliczności sprawy. Może tak być w szczególności w odniesieniu do sum przyznanych na poczet przyszłych należności alimentacyjnych. Stwierdzenie przez komornika, czy doszło już do zaspokojenia wszystkich przyszłych, niewymagalnych należności alimentacyjnych może być bowiem utrudnione lub wręcz niemożliwe bez przedstawienia takiego orzeczenia.

Konieczność sięgnięcia przez wierzycieli po tego rodzaju instrument prawny sugeruje dodanie przez ustawodawcę kolejnego zdania do § 4 art. 1028 k.p.c., zgodnie z którym powództwo o ustalenie nieistnienia prawa, na zaspokojenie którego pozostawiono sumy na rachunku depozytowym Ministra Finansów, może po uprawomocnieniu się planu podziału wytoczyć ten uczestnik podziału, któremu przypadają niezaspokojone należności o pierwszeństwie równym lub niższym od kwestionowanego prawa. 

Niemniej jednak, moim zdaniem, konieczność każdorazowego przedstawiania komornikowi przez wierzyciela wyroku ustalającego nieistnienie prawa byłaby przejawem nadmiernego formalizmu. 

Uzupełniający plan podziału komornik sporządza na wniosek wierzyciela. Należy przyjąć, że chodzi o wierzyciela uczestniczącego w planie podziału, w którym ujęto nieistniejące prawo. 

W uzupełniającym planie podziału uwzględnia się niezaspokojone wierzytelności osób uczestniczących w prawomocnym planie podziału. Wydaje się, że chodzi zarówno o te wierzytelności, które mogą być zaspokojone ze środków przyznanych na poczet nieistniejącego prawa, jak i pozostałe należności (tj. te, które nie zostaną z nich zaspokojone). Nie da się bowiem wykluczyć, że wierzyciele ujęci na dalszych miejscach będą kwestionować sposób podziału środków dokonany przez komornika. Jeżeli wierzyciele, którym przyznano środki nie przedstawią odpowiedniego tytułu wykonawczego, w grę wchodzi także sporządzenie w przyszłości kolejnego uzupełniającego planu podziału, w którym będą mogli brać udział także wierzyciele z dalszych miejsc. 

Organ egzekucyjny wzywa wierzycieli, którym mają zostać przyznane kwoty przekazane do depozytu Ministra Finansów na zaspokojenie nieistniejących wierzytelności, do złożenia tytułów wykonawczych wraz z aktualnym zestawieniem objętych nimi należności. Kwoty przypadające zgodnie z uzupełniającym planem podziału uczestnikom, którzy nie przedłożyli po wezwaniu tytułu wykonawczego wraz z aktualnym zestawieniem objętych nim należności, pozostawia się na rachunku depozytowym Ministra Finansów. 

Sposób sformułowania przepisu nie wyklucza sytuacji, w której dojdzie do sporządzenia kilku uzupełniających planów podziału.

Komornik przygotował uzupełniający plan podziału, w którym uwzględnił niezaspokojone wierzytelności wierzycieli A, B i C uczestniczących w pierwszym planie podziału. W związku z brakiem przedstawienia tytułu wykonawczego przez wierzyciela A komornik pozostawił kwotę przypadającą wierzycielowi A na rachunku depozytowym Ministra Finansów. Wierzyciel B wystąpił do komornika po roku z wnioskiem o sporządzenie kolejnego uzupełniającego planu podziału, wykazując nieistnienie wierzytelności przyznanej wierzycielowi A.

Po zaspokojeniu wszystkich wierzycieli część zdeponowanej sumy nieobjętej uzupełniającym planem podziału zwraca się dłużnikowi (art. 1028 (1) § 3 k.p.c.) .