NOWELIZACJA KPC Z 9 MARCA 2023 R. (IV)
11 VIII 2023, 08:01:00
Tym razem kilka słów na temat powództwa o ustalenie nieistnienia prawa.
Zgodnie z nowo dodanym zdaniem drugim do art. 1028 § 4 k.p.c. powództwo o ustalenie nieistnienia prawa, na zaspokojenie którego pozostawiono sumy na rachunku depozytowym Ministra Finansów, może po uprawomocnieniu się planu podziału wytoczyć ten uczestnik podziału, któremu przypadają niezaspokojone należności o pierwszeństwie równym lub niższym od kwestionowanego prawa.
Uzasadnienie wprowadzonej zmiany
W uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej z 9 marca 2023 r. podano, że celem rozwiązania wprowadzonego w art. 1028 § 4 zd. 2 k.p.c. jest przesądzenie o dopuszczalności wytoczenia powództwa o nieistnienie zakwestionowanego prawa po uprawomocnieniu się planu podziału (a tym samym nawet po zakończeniu postępowania egzekucyjnego). Ma się to wiązać z potrzebą wyjaśnienia losów należności złożonych na rachunku depozytowym Ministra Finansów, jeżeli przez dłuższy czas nie zgłasza się po nie wskazany w planie podziału wierzyciel, czy wręcz oczywiste jest, że podstawa pozostawienia tych środków na rachunku depozytowym upadła.
Zakres zastosowania
Przepis art. 1028 § 4 zd. 2 k.p.c. znajdzie zatem zastosowanie wyłącznie do tych sytuacji, w których wierzyciel uczestniczący w planie podziału wytacza powództwo o ustalenie już po uprawomocnieniu się planu podziału. Przed podziałem środków wierzyciel może się natomiast domagać ustalenia nieistnienia wierzytelności, która ma zostać uwzględniona w planie, na podstawie art. 189 k.p.c. Przepis art. 1028 § 4 zd. 2 k.p.c. nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa o ustalenie przed uprawomocnieniem się planu podziału.
Przykład
W planie podziału sum uzyskanych z egzekucji z nieruchomości ujęto wierzytelność na rzecz wierzyciela W, która nie istnieje. Wierzyciel X wytoczył powództwo o ustalenie, że wierzytelność przysługująca W nie istnieje. W zarzutach do planu podziału wierzyciel X wniósł o zawieszenie postępowania do czasu rozpoznania powództwa o ustalenie. W szczególności postępowanie wierzyciela X może być uzasadnione brzmieniem art. 1028 § 2 zd. 2 k.p.c., zgodnie z którym w postępowaniu dotyczącym zarzutów do planu podziału sąd nie rozpoznaje sporu co do istnienia prawa objętego planem podziału.
Reasumując, do czasu uprawomocnienia się planu podziału wierzyciel kwestionujący istnienie wierzytelności (prawa), które ma zostać ujęte w planie, powinien oprzeć swoje powództwo na art. 189 k.p.c., a po uprawomocnieniu się planu podziału na art. 1028 § 4 zd. 2 k.p.c.
Legitymacja czynna
Przez uczestnika planu podziału należy rozumieć tego wierzyciela (uczestnika postępowania), którego należność została ujęta w planie podziału, choćby nie przyznano mu z tego tytułu żadnych środków. Przepis zastrzega jednak, że musi to być taki uczestnik podziału, któremu przypadają niezaspokojone należności o pierwszeństwie równym lub niższym od kwestionowanego prawa.
Przykład
W planie podziału uwzględniono następujące należności:
1) koszty egzekucyjne – zaspokojone na podstawie art. 1025 § 1 pkt 1 k.p.c.,
2) należności alimentacyjne - zaspokojone na podstawie art. 1025 § 1 pkt 2 k.p.c.,
3) przyszłe należności alimentacyjne - zaspokojone na podstawie art. 1025 § 1 pkt 2(1) k.p.c.,
4) należności za pracę za okres 3 miesięcy - zaspokojone na podstawie art. 1025 § 1 pkt 3 k.p.c.,
5) należności na rzecz wierzyciela hipotecznego A - zaspokojone na podstawie art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c.,
6) należności na rzecz wierzyciela hipotecznego B – przekazane na rachunek depozytowy Ministra Finansów na podstawie art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 1036 § 2 k.p.c.,
7) należności na rzecz ZUS - które nie zostały zaspokojone (art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.),
8) należności na rzecz innych wierzycieli - które nie zostały zaspokojone (art. 1025 § 1 pkt 9 k.p.c.).
Z powództwem o ustalenie, że wierzytelność hipoteczna na rzecz wierzyciela B nie istnieje będą mogli wystąpić wyłącznie wierzyciele z pkt. 7-8, gdyż tylko im przypadają niezaspokojone należności o pierwszeństwie równym lub niższym od kwestionowanego prawa. W szczególności z powództwem takim nie będzie mógł natomiast wystąpić wierzyciel hipoteczny A (zakładając, że jego prawo zostało zaspokojone w całości jako korzystające z pierwszeństwa wyższego niż hipoteka ustanowiona na rzecz B).
Prawo, na zaspokojenie którego pozostawiono sumy na rachunku depozytowym Ministra Finansów
Przepisy k.p.c. przewidują szereg sytuacji, w których środki przyznane wierzycielowi zostaną przekazane na rachunek depozytowy.
W praktyce jednym z ważniejszych przepisów jest art. 1036 § 2 k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli wierzytelność hipoteczna nie jest stwierdzona tytułem wykonawczym, należność przypadającą wierzycielowi hipotecznemu pozostawia się na rachunku depozytowym Ministra Finansów.
Nowelizacją z 9 marca 2023 r. ustawodawca wprowadził także art. 1025 § 3(2) k.p.c., według którego sumy przypadające na poczet należności alimentacyjnych niewymagalnych w dniu sporządzenia planu podziału pozostawia się na rachunku depozytowym Ministra Finansów. Komornik podejmuje zdeponowane środki, jeżeli zaspokojenie bieżących należności alimentacyjnych nie jest możliwe w inny sposób.
Powództwo z art. 1028 § 4 zd. 2 k.p.c. nie może natomiast dotyczyć praw, na zaspokojenie których nie złożono żadnych sum na rachunku depozytowym Ministra Finansów (tj. np. wypłaconych bezpośrednio wierzycielowi). Kwestionowanie takich wierzytelności może nastąpić na podstawie art. 189 k.p.c.
Interes prawny
Przepis art. 1028 § 4 zd. 2 k.p.c. nie wymaga wykazania przez wierzyciela domagającego się ustalenia nieistnienia prawa wykazania interesu prawnego. Wystarczy zatem, że udowodni on, że jest wierzycielem uczestniczącym w planie podziału, któremu przypada niezaspokojona należność o pierwszeństwie równym lub niższym od kwestionowanego prawa.
Wniosek o sporządzenie uzupełniającego planu podziału
Czy wierzyciel, który kwestionuje istnienie wierzytelności ujętej w prawomocnym planie podziału jest każdorazowo zobowiązany do wystąpienia z powództwem o ustalenie na podstawie art. 1028 § 4 zd. 2 k.p.c.? Moim zdaniem nie ma takiego wymogu w tych sytuacjach, w których uczestnik planu podziału jest w stanie w sposób bezsporny wykazać, że dane prawo wygasło (np. przedstawiając odpowiednie zaświadczenie od wierzyciela). Więcej na ten temat we wpisie poświęconym uzupełniającemu planowi podziału (por. https://www.mm-kancelaria.com/PL-H51/pisma-i-opinie/141/nowelizacja-kpc-z-9-marca-2023-r-iii.html).
